ابو علی سینا

 ابوعلى حسین بن عبداللَّه بن سینا (427/428-370 ق)، پزشک، فیلسوف، منطقى و دانشمند. مشهور به ابن سینا یا ابوعلى سینا و ملقب به حجةالحق، شیخ‏الرییس ، شرف‏الملک و امام‏الحکما. ابن سینا در افشنه بخارا، زادگاه مادرش، متولد شد. پدر وى از دیوانیان دستگاه سامانیان بود و در تربیت فرزندان خود سخت کوشا. پدر ابن سینا، عبداللَّه، شیفته تعلیمات اسماعیلیان بود. ابن سینا، على‏رغم اشراف به نظر و عقاید این گروه، گرایشى به این فرقه نداشت. در چهارده سالگى در علم بر استاد خود ابوعبداللَّه ناتلى پیشى گرفت، چندان که مشکلات منطق را بر استاد خود مى‏گشود. در شانزده سالگى جمعى از پزشکان فاضل زیردست او کار مى‏کردند. ابوعلى با مداواى بیمارى نوح بن منصور سامانى امیر خراسان اجازه یافت که از کتابخانه عالى امیر استفاده کند. در هجده سالگى جامع‏العلوم شد و از این پس ترقیات وى نتیجه اجتهاد شخصى خود وى بود. در بیست ویک سالگى نخستین اثر فلسفى خود را تحت عنوان »العروضیه« به درخواست ابوالخیر عروضى نوشت. پس از درگذشت پدر، به خدمات دیوانى روى آورد. به زودى فکر و تدبیر او مورد قدردانى واقع شد. امیران علاوه بر نصایح پزشکى او در سیاست نیز خواستار رأى او شدند. چندین بار به وزارت رسید و همین امر باعث شد که در معرض رشک دیگران قرار گیرد. بارها از دام رشک و حسد بد خواهان گریخت‌؛ لاجرم مدتى زندانى شد ولى توانست از آن بگریزد. چهارده سال در آرامش در دربار علاءالدوله دیلمى در اصفهان مى‏زیست. بر اثر مسافرتها و شب زنده‏داریها و بى‏توجهى به خود به قولنج مبتلا شد و در ضمن لشکرکشى علاءالدوله در همدان درگذشت و در همین شهر به خاک سپرده شد.

شهرت ابن سینا چندان است که از مرزهاى سرزمینهاى اسلامى گذشته و به سراسر جهان رسیده است. آثار او به زبانهاى مختلفى ترجمه و منتشر شده‏اند. ابن‏سینا، علاوه بر پزشکى و فلسفه، در نجوم، فیزیک، علوم طبیعى نیز آثارى دارد از آن جمله، در اواخر عمر به دستور علاءالدوله وسیله ای شبیه ورنیه کنونى براى به دست آوردن نتایج دقیق در رصد اختراع کرد. از هوش و حافظه وى سخنها گفته‏اند و او را سرآمد فلاسفه اسلامى دانسته‏اند. وى با ابوریحان بیرونى و ابوسهل مسیحى، معاشرت و مباحثه داشت.  از معاصرینش مى‏توان به ابن خمار و ابوالفرج بن طیّب اشاره کرد. از جمله شاگردان او ابوالحسن بهمنیار بن مرزبان، ابن زیله، ابوعبداللَّه معصومى، ابوعبید جوزجانىمی باشند.ابن سینا  با ابوسعید ابوالخیر نیز مباحثه‏اى داشت که بسیار مشهور است. ابن سینا در زمینه ادبیات نیز کتابهایى نوشت و اشعارى نیز به وى منسوب است.

 از آثار اومی توان به  »النجاة«؛ »الاشارات و التنبیهات«، در منطق و حکمت؛ »الشفا« در حکمت علمى نظرى؛ »دانشنامه علائى«، به فارسى؛ »اسرارالصلاة«؛ »مبدأ و معاد«؛ »قانون«، در طب. این کتاب با وجود ناقص بودن، سبب اشتهار ابن سینا در اروپا شد. »اسباب حدوث الحروف و مخارجها«، در زبان‏شناسى؛ »الموجز الکبیر«؛ »الموجزالصغیر«، هردو در منطق؛ »رساله حى بن یقظان«؛ »المدخل الى صناعةالموسیقى«، در موسیقى که از آثار فارابى کامل‏تر و جامع‏تر است؛ »مقالة فى آلة رصدیه« اشاره کرد. در کل 276 عنوان کتاب به او نسبت مى‏دهند که 131 اثر را با انتساب صحیح و مابقى را با انتساب مشکوک از او دانسته‏اند.

منابع و مآخذ: آثار الباقیه (395)، از فردوسى تا سعدى (157-152)، استادان موسیقى (33-32)، الاعلام (262-261/2)، اعیان الشیعه (80-69/6)، ایضاح‏المکنون (672 555/2)، بزرگان و سخن سرایان همدان (149-148/1)، تاریخ ادبیات در ایران (347-346 343-342 319-303/1)، تاریخ الحکماء قفطى (570-555)، تاریخ طب (633 - 477/2)، تاریخ فلسفه در اسلام (721 - 683/1)، تاریخ گزیده (689-688)، تاریخ موسیقى (153 - 148/1)، تاریخ نجوم اسلامى (321-320 313 45 38 35-34)، ترجمه تتمه صوان‏الحکمه (43-29)، حبیب‏السیر (449/2)، دائرة المعارف البستانى (539-535/1)، الذریعه (232 223-222 220 218-217 215 154 145-144 140 139 129 122 121 94 93 92 65 51 48 26 25-24/17 381/15 201/14 240 239/10 47/8 184 130-128/7 286 43/5 484 407 371/1)، روضات الجنات (173-159/3)، زندگینامه ریاضیدانان (34-29)، سرگذشت ابن سینا (19-1)، سیرالنبلاء (537- 531/17)، فوائد الرضویه (459-458/2)، کشف الظنون ( 2031 1900 1793 1783 1621 1550 1533 1520 1466 1455 1454 1440 1430 1408 1389 1341 1327 1311 1186 1055 953 900 897 896894 891 889 880- 879 876 870 862 861 852 846 843 841 766 757 736 685 624 463 451 449 380 377 238 201 183 94 63 51 37-36 12)، الکنى والالقاب (323-320/1)، لسان المیزان (541- 538/2)، لغت‏نامه )ذیل / ابوعلى سینا(، مجالس المؤمنین (189-181/2)، معجم‏المؤلفین (23-20/4)، مقدمه بر تاریخ علم (818 - 816/1)، مؤلفین کتب چاپى (800-779/2)، نامه دانشوران (146-89/1)، وفیات الاعیان (162-157/2)، الوافى بالوفیات (412 - 391/12)، هدیةالاحباب (67-66)، هدیةالعارفین (309 - 308/1).